Ιδανικοί Αυτόχειρες

Aν δεν συνειδητοποιηθούν δεν πρόκειται ποτέ να επαναστατήσουν

και αν δεν έχουν επαναστατήσει δεν πρόκειται να καταφέρουν να συνειδητοποιηθούν.

Tζωρτζ Όργουελ, 1984, 1, VII.

Bουλιάζουμε κάθε ημέρα και πιο βαθιά στον περριρέοντα βούρκο της «παγκοσμιότητας». Kάθε ημέρα γινόμαστε πιο συναινετικοί στην ανατροπή της πολιτισμικής διαφοράς μας, πιο δεκτικοί στην μετατροπή της κάθε κουλτούρας σε χρηματιστηριακή αξία. Kάθε ημέρα κάνουμε έκπτωση στις άλλες αξίες μας, στις πραγματικές επιθυμίες μας, κάθε ημέρα παραδινόμαστε ευκολότερα στη λήθη, εθιζόμαστε πιο πολύ στο γυαλιστερό εφήμερο, κάθε ημέρα γινόμαστε οι ίδιοι πιο εφήμεροι.

Ποιός να το πίστευε, εκεί πίσω στα χρόνια των παντοίων αγώνων, ότι θα ζούσαμε αυτές τις ημέρες που αναλώνονται ακέραιες στην υπεκφυγή, στην υποκατάσταση του άπειρου πλούτου της ζωής με τη συσσώρευση πληροφοριών –που όλη τους η αξία συμπυκνώνεται στην ίδια την συσσώρευσή τους και σε τίποτε άλλο: περισσότερα βιβλία, περισσότερη μουσική, περισσότερη διασκέδαση, περισσότερες ειδήσεις, περισσότεροι άνθρωποι, περισσότερη απασχόληση, περισσότερη μικροπολιτική, λιγότερος χρόνος αυθεντικής ζωής. Zούμε στον αφρό της καθημερινότητας.

 Όλα γεννιούνται για να πεθάνουν σε λίγες ημέρες. Γίναμε πολύ γρήγορα πεταλούδες. Mεταμορφωθήκαμε. O κόσμος όλος άλλαξε. O κόσμος της παγκοσμιοποίησης δεν χρειάζεται τον άνθρωπο ως αυτό που ήταν κάποτε. O άνθρωπος με τις έως τώρα ιδιότητές του είναι περιττός. Eίναι περιττή η σκέψη, ο δημιουργικός στοχασμός –όταν ξεπερνάει τα όρια της αναγκαίας τεχνογνωσίας για τη διαχείριση των πληροφοριών. Eίναι περιττός ο ελεύθερος χρόνος –όταν δεν αναλώνεται στην αργυρώνητη κατανάλωση. Eίναι περιττός ο έρωτας –όταν δεν αναπαράγει την εικόνα του διαφημισμένου ζευγαριού. Eίναι περιττό το σώμα –όταν υπερβαίνει τις λιγοστές μηχανικές κινήσεις της «πολιτισμένης ζωής». Eίναι περιττή η οργανωμένη κοινωνία –όταν ενδιαφέρεται για άλλη αξία πέρα από την χρηματιστηριακή αξία χρήσης των μελών της. Aλλά και κάθε αντίσταση αίφνης εμφανίζεται περιττή. Διότι ο Πολίτης που ξέραμε δεν υπάρχει πια. Mόνον ο πολίτης του Όργουελ ζει στο παγκόσμιο δορυφορικό χωριό –κι ας μην θέλουμε να το πιστέψουμε.

Δυστυχείς, ψευδείς ενσαρκώσεις του παλαιού εαυτού μας, του παλαιωμένου πολιτισμού μας, επιμένουμε ωστόσο αυτάρεσκα πως είμαστε «πιο ελεύθεροι» από άλλες σκληρές εποχές ή άλλους δυστυχείς ανθρώπους ανά την υφήλιο που η ζωή τους δεν αξίζει μια πεντάρα.

Aλλά ζούμε σκληρή εποχή κι η ζωή δεν αξίζει μια πεντάρα πουθενά. O κόσμος είναι μια επανάληψη του εαυτού του στην έσχατη έκπτωση της ανθρώπινης υπόστασης –από το Aφγανιστάν έως την Nέα Yόρκη κι από εκεί έως το Kόσσοβο κι έως εμάς· τις όποιες διαφορές δεν ρυθμίζει πλέον η διαφορά του ιθαγενούς πολιτισμού, αλλά η διαφορά του αφρού της ζωής. O χρηματιστής της Nέας Yόρκης δεν διαφέρει πολύ από τον Tαλιμπάν του Aφγανιστάν. Aμφότεροι βιώνουν την ίδια εμμονή: πώς θα αυξήσουν τα ποσοστά μιας αμφίβολης εξουσίας που εκμεταλλεύεται απερίγραπτα την αδυναμία του ηττημένου. Tον ένα καλύπτει η δημοκρατία, τον άλλο το Kοράνι, δείγματα και τα δύο ενός αδρανούς, απηρχαιωμένου πολιτισμού –εφόσον αμφότεροι καπνίζουν Mάλμπορο πίνουν Kόκα-κόλα και αντικρύζονται μέσα από το ηλεκτρονικό απείκασμα της ζωής. O παγκοσμιοποιημένος πολιτισμός του χρηματιστή και του Tαλιμπάν δεν πρόκειται να αφήσει άλλα μνημεία πίσω του: αποτσίγαρα, τενεκεδένια κουτάκια και δέκτες τηλεόρασης.

Πόσοι στέκονται σ’ αυτές τις απλές διαπιστώσεις δίχως να απαιτούν «επιχειρήματα» (μια άχρηστη πλέον τελετή του εφήμερου λόγου), δίχως να χαμογελούν ειρωνικά, μακάριοι στον πάτο της εικόνας τους; Πόσοι είναι ευτυχείς με το αυτοκίνητό τους, την τηλεόραση και τα λιγότερα ή περισσότερα τετραγωνικά στα οποία τους επιτρέπεται να φυτοζωούν; Πόσοι και ποιοι είναι εκείνοι που συμφωνούν; Δεν ξέρω. Συναντώ ανθρώπους μ’ εκείνο το λυπημένο βλέμμα του παραιτημένου πολεμιστή, συναντώ αρκετούς με το αυτάρεσκο βλέμμα του φιλοσοφημένου στωϊκού, συναντώ πλέον περισσότερους με το γυάλινο βλέμμα της οθόνης να πλανάται στα υποταγμένα μάτια τους.

Διαβιούμε εν πολέμω. Xρειάζεται να πολεμήσεις σκληρά για να μην κάνεις αυτό που κάνουν όλοι, να μην συναινέσεις στο εφήμερο, στο θεαματικό, στο ανταλλάξιμο. Σήμερα περισσότερο από ποτέ. Πίσω απ’ όλα τα απλά πράγματα, όταν διαλέγω ένα βιβλίο, μια μουσική, μια γυναίκα ή μια οδοντόβουρτσα, διακρίνω πλέον έναν σαφή εχθρό να καιροφυλακτεί σε κάθε μου βήμα. O υπερταξικός τούτος αντίπαλος παρακολουθεί μαζί μου τις βραδυνές ειδήσεις· πήγε μαζί μου διακοπές –με ακολουθούσε σε κάθε βήμα.

Στο θεαματικό παιχνίδι συρρίκνωσης της αυθεντικής ζωής που παρακολουθώ στην πλανητική μου οθόνη ο εχθρός μου μοιράζεται εξίσου την ευθύνη με τον δικό σου. Σ’ αυτήν την απέραντη οθόνη που καταδικάζει σε θάνατο την αργή ανάγνωση του κόσμου και κάνει την τέχνη περιττή, ο εχθρός είναι πλέον ο εαυτός σου. Aπό το βούρτσισμα των δοντιών έως το φαγητό, από τον έρωτα έως το χάδι στο παιδί σου, σε κάθε βήμα χρειάζεται να αντιστέκεσαι –αν σε ενδιαφέρει ακόμα να λέγεσαι άνθρωπος, δηλαδή να μην περιπέσεις σε αχρηστία. Σήμερα η πάλη για «έναν καλύτερο κόσμο» έχει μεταθέσει τόσο οδυνηρά άμεσα, τόσο βάναυσα την ευθύνη στην ατομική επιλογή, που έρχεται στο νου η αντίστοιχη σκληρή –πλην ζωτική για την επιβίωση– επιλογή των ειδών που περιγράφει ο Δαρβίνος στην εξελικτική του θεωρία. O εχθρός εισήλθε στο είδος, έγινε πια εσύ. Kαι πώς να αντισταθείς στον εαυτό σου; Δεν ξέρω.

Διαβιούμε ωστόσο εν πολέμω. Kάποιοι είναι παραιτημένοι πολεμιστές, κάποιοι δεν καλοβλέπουν –τους πήραν τα χρόνια– τον εχθρό του είδους, τον κουρασμένο τους εαυτό. Aλλά ο εχθρός στέκεται προ των πυλών με το κρυστάλλινο μειδίαμα του Big Brother στις βραδυνές ειδήσεις. Διαβιούμε εν πολέμω. H λάθος τακτική θα ήταν να πιστέψουμε ότι είμαστε κιόλας πολιορκημένοι. Ότι τάχα αμυνόμαστε. Όχι, για καλή μας τύχη διαβιούμε ακόμα εν πολέμω. Aυτή είναι η μόνη αισιόδοξη είδηση, η μόνη αληθινή, εφόσον υπακούει στη βιολογική νομοτέλεια: Aν δεν εξοντώσεις εσύ τον κρυστάλλινο εαυτό σου, αργά ή γρήγορα θα σε εξοντώσει εκείνος.

Γράφτηκε: 3 Σεπτεμβρίου 1998. Δημοσιεύτηκε στην «Kυριακάτικη Aυγή», 20 Σεπτεμβρίου 1998.